به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، آیت‌الله مصباح یزدی در زمینه علمی و فرهنگی، از دیرباز، خدمات شایانی را ارزانی داشته‌اند و هر دوره بنا به مقتضیات آن دوره حرکت فرهنگی متناسبی را آغاز نموده‌اند. جدیت ایشان و نیز نظم و واقع‌بینی ممتاز ایشان، باعث میشد که اغلب حرکت‌های فرهنگی ایشان، نتایج مثبتی را به همراه آورد. از ابتدای ورود به حوزه علمیه قم، متوجه کاستی‌های موجود در حوزه شده بودند و آن‌گونه که خود نقل می‌کنند، در انتظار فرصتی بودند تا بتوانند برای آن، راه حلی مناسب پیدا کنند. ایشان نارسایی‌های موجود را در سه حوزه نظام آموزشی، مسائل اخلاقی و روند تبلیغی بازشناخته بودند و آن‌ها را در نامه‌ای تنظیم کرده بودند.

آشنایی اجمالی با زندگی نامه مصباح انقلاب:

تولد و دوران کودکی:

شیخ تقی گیوه چی معروف به علامه محمد تقی مصباح یزدی در ۱۱ بهمن سال ۱۳۱۳ هجری شمسی در یزد متولد شد. پدر و نیاکانش از پیشه وران سرشناس یزد بودند و خانواده مذهبی شناخته می شدند. آنها بسیار پایبند به دین بودند و با علما و روحانیون رابطه داشتند. در دوران خفقان رضا خانی در شب های محرم در منزل پدرش سوگواری برای سالار شهیدان برپا می شد و نیز شب های جمعه در منزل پدربزرگش حاج علی اکبر گیوه چی یزدی دعای کمیل، و هر صبح جمعه دعای ندبه برگزار می شد. به گونه ای که پدرش دعای ندبه را از حفظ می خواند. او در چنین خانواده ای پرورش و رشد یافت.

دوران تحصیل:

علامه مصباح با ورود به دبستان همه ساله شاگرد ممتاز مدرسه شناخته می شد و این مسئله باعث شده بود که مورد محبت فراوان معلمان واقع شود. در روزگاری که علامه مصباح دوران دبستان را می گذراند جامعه بخاطر تبلیغات رضا خانی اقبالی به امور دینی نداشت. پر واضح است در چنین فضایی، چنین شاگرد ممتازی چون استاد بخواهد به تحصیلات حوزوی روی آورد شگفتی معلمان و هم شاگردی ها را برخواهد انگیخت. از سوی دیگر جذبه معنوی مرحوم حاج شیخ احمد آخوندی که از خویشاوندان مادری استاد بود و مقیم نجف بود که گهگاهی برای سرکشی موقوفات به یزد می آمد و مهمان خانواده استاد می شد شیفتگی وی به تحصیلات علوم دینی را دو چندان می ساخت. رویای ورود به حوزه در سال تحصیلی ۲۶-۱۳۲۵ که دورۀ ابتدایی ایشان پایان یافته بود، متحقق شد آن هم در تابستان، اما شیفتگی استاد آن را به یکی از حجره های مدرسۀ شفیعیه یزد کشاند. همت و جدیت او باعث شد که مقدمات و سطوح متوسطه را در مدت ۴ سال فراگیرد، در همان سال ها بود که حاج شیخ احمد آخوندی بار دیگر به یزد آمد و با مشاهده تلاش شایان استاد، او را برای هجرت به نجف اشرف و ادامه تحصیل در آن حوزه تشویق کرد هم چنین خانواده استاد را برای حمایت از وی به مهاجرت به نجف ترغیب نمود.

 اینگونه بود که اعضای خانواده همگی در اواخر سال ۱۳۳۰ هجری شمسی رهسپار نجف شدند. ۶ ماه گذشت و وضع مالی خانواده نابسامان شد و تلاش های پدر برای کسب درآمد کارگر نیفتاد و آنان مجبور به بازگشت به ایران شدند. والدین علامه به دلیل دلبستگی فراوان به وی حاضر نشدند که او به تنهایی در نجف بماند و به ناچار ایشان رهسپار ایران شد. پس از پا نهادن به ایران، به تهران آمد و تابستان آن سال را همراه با خانواده در تهران ماند. 20 روز مانده با آغاز درس‌ها، درحالی که توانسته بود رضایت خانواده را جلب کند، راهی قم شد و پس از مدتی با سختی فراوان توانست در مدرسه فیضیه حجره بگیرد و در دروس مکاسب، کفایه و منظومه شرکت کند. در این دوره چنان مطالعه و مباحثه وقت او را پر کرده بود که به گفته خود در شبانه روز ۵ یا ۶ ساعت برای خواب باقی مانده بود هنوز که کفایه و مکاسب را به پایان نرسانده بود، که گهگاه برای کسب آمادگی در درس امام خمینی شرکت می کرد و شخصیت امام تاثیر شگرفی در زندگی ایشان گذاشت. در کنار درس امام در درس فقه آیت الله العظمی بروجردی نیز شرکت میجست.

در همین سالها با شخصیت علامه طباطبایی انس فراوانی پیدا کرده بود و در مجالس عمومی و خصوصی ایشان حضور می یافت. از دیگر کسانی که ایشان سال های متمادیی را به تحصیل نزد او می گذراند آیت الله العظمی بهجت بود. وی در طول این سال بنابه گفته هم دوره ای ها با دقت فراوان با جهد و تلاش شایان به تحصیل علوم می پرداخت و همزمان به تهذیب نفس و سجایای اخلاقی اهتمام ویژه نشان می‌داد.

استادان:

الف) استادان در یزد: ادبیات عرب و بخش چشمگیری از سطوح را نزد مرحوم حاج شیخ محمد علی نحوی خواند. شرح نظام را نزد شیخ عبدالحسین عجمین فراگرفت. مقداری از شرح لمعه و رسائل را نزد مرحوم حاج سید علیرضا مدرسی فرا گرفت. بخشی از قوانین اصول را نزد حاج میرزا محمد انواری آموخت.

ب) استادان در قم: درس مکاسب و همچنین جلد دوم کفایه را نزد آیت الله مرتضی حائری یزدی فرا گرفت. جلد اول کفایه را نزد شیخ عبدالجواد جبل عاملی آموخت. برای فراگیری درس خارج اصول، به درس امام خمینی می رفت و در درس خارج فقه آیت الله العظمی بروجردی حاضر می شد. در درس تفسیر و فلسفه علامه طباطبایی با جدیت فراوان شرکت می جست و پرسش های خود را در پایان درس در راهی که به منزل علامه ختم می شد از علامه می پرسید، دیگر استاد ایشان حضرت آیت الله العظمی بهجت بود که در آن زمان عالمی ناشناخته بود و کمتر کسی را به حضور می پذیرفت. درخواست استاد مصباح و جمعی دیگر از طلاب از آیت الله بهجت باعث شد ایشان درس فقه را آغاز کند و این فرصتی بود که استاد و دیگر طلاب از ویژگی های اخلاقی آیت الله بهجت نیز بهره ­مند شوند. این بهره بردن به مدت ۱۵ سال به طول انجامید.

دوستان:

ایشان به دوستی سالم و تعالی بخش اهتمام ویژه ای داشت. از دوستان قدیمی ایشان می توان به مرحوم شیخ محمد حسین بهجتی اردکانی (امام جمعۀ فقید اردکان) و برادر ایشان مرحوم شیخ علی بهجتی اردکانی و حاج شیخ علی سعادت‌پرور پهلوانی، میرزا حسن نوری و آیت الله مسعودی خمینی (تولیت سابق حرم حضرت معصومه(س)) نام برد. رفت و آمدهای ایشان به مدرسه حجتیه باعث شد که با شهید دکتر باهنر و آیت الله هاشمی رفسنجانی و مقام معظم رهبری نیز دوستی پیدا کند که زمینه ساز مبارزات ایشان علیه رژیم طاغوت شد، همچنین از دوستان قدیمی ایشان باید از شهید بهشتی نیز نام برد که سالهای متمادی با یکدیگر به مبارزه علیه رژیم ستم شاهی و تشکیل گروه تحقیق، پیرامون حکومت اسلامی و همکاری در مدرسه علمیه حقانی پرداختند.

فعالیت های علمی و فرهنگی:

الف: آموخته ها: آیت الله مصباح علوم گوناگونی اسلامی را در محضر استادان حوزه آموخت و به مطالعه و تدبر فراوان آن پرداخت. ایشان در فقه و اصول با بهره بردن از محضر استادانی چون آیات عظام بروجردی، امام خمینی و بهجت در سن ۲۷ سالگی به درجه اجتهاد رسید. در علم تفسیر نیز با بهره از دیدگاه ها و سفارش های خصوصی علامه طباطبایی توانست روش صحیح تفکر در قرآن را بیاموزد تا آن جا که علامه کار بازخوانی تفسیر المیزان را پیش از چاپ به او سپرد. ایشان فلسفه، اسفار و... را نزد علامه طباطبایی فراگرفت، و خود سال ها به تدریس فلسفه اسلامی و غرب در حوزه های علمیه پرداخت به گونه ای که یکی از برجسته ترین استادان حوزه به شما می آمد. ایشان در بسیاری از مسائل فلسفه به گفته اهل فن، نوآوری هایی انجام داد و شاگردان بسیاری تربیت نمود. ایشان ضمن تحصیل دروس حوزه، در کلاس های فیزیک و شیمی و... شرکت نمود و زبان های فرانسه و انگلیسی را نیز تا حدی آموخت.

ب: تدریس: علامه مصباح تدریس منظم خود را در مدرسه علمیه حقانی آغاز کرد. در آغاز به تدریس مباحث قرآنی، تفسیر و مباحث اخلاقی و تربیتی پرداخت. کتاب فلسفتنا شهید صدر را برای اولین بار در حوزه تدریس کرد. در موسسه «در راه حق» نیز به تدریس کتاب های فلسفتنا و اقتصادنا شهید صدر و نهایت الحکمه مشغول بود.

ج: شاگردان: از شاگردان معروف درس استاد می توان به آیات و حجج اسلام والمسلمین، ‌رجبی، فیاضی، ‌آقا تهرانی و غرویان اشاره کرد.

تالیفات و آثار:

آیت الله مصباح کتب فراوانی در زمینه های گوناگون اسلامی نگاشته اند. از جمله کتب مهم ایشان می‌توان به خداشناسی، کیمیاشناسی، انسانشناسی، راه و راهنماشناسی، قرآن شناسی، اخلاق در قرآن، جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، حقوق و سیاست در قرآن، آموزش فلسفه، شرح نهایته الحکمه، شرح جلد اول اسفار الاربعه، شرح جلد هشتم اسفار الاربعه، دروس فلسفه اخلاق، خودشناسی برای خودسازی، بر درگاه دوست نقدی فشرده بر اصول مارکسیسم، آموزش عقاید، قرآن در آینه نهج البلاغه، نگاهی گذرا بر نظریه ولایت فقیه اشاره کرد.

خدمات:

علامه مصباح در زمینه علمی و فرهنگی از دیرباز خدمات شایانی را ارزانی داشت. ایشان از بدو ورود به حوزه علمیه قم متوجه کاستی های حوزه شد و منتظر فرصتی بود تا بتواند برای آن راه حل مناسبی پیدا کند. ایشان نارسایی های موجود را در سه حوزه نظام آموزش، مسائل اخلاقی و روند تبلیغی باز شناخته بود و آن ها را در نامه ای که امضای ۲۰۰ تن از بزرگان حوزه از جمله مرحوم آیت الله مرتضی حائری یزدی و مرحوم آیت الله فکور را به همراه داشت، این نامه را به محضر آیت الله العظمی بروجردی تقدیم کردند و آیت الله العظمی بروجردی نامه را مورد عنایت قرار داد و محتوای آن را تایید نمود و در جمع علمای طراز اول حوزه مطرح کرد و درخواست کرد نسبت به تشکیل درس اخلاق در حوزه و جبران کاستی های حوزه تدابیری اندیشیده شود.

آرمان های اسلامی حوزه مدرسۀ جدیدی را می طلبید که با یک برنامه ریزی ویژه بتواند طلاب کوشا و با استعداد را در مدتی کوتاه و با کیفیتی بهتر به جامعه ارزانی دارد. این مهم با همت آیت الله شهید بهشتی و آیت الله ربانی شیرازی میسر شد و مدرسه ای با نام حقانی تاسیس شد. شهید آیت الله قدوسی نیز بر ریاست این مدرسه منصوب شد و از علامه مصباح برای تدریس در این مدرسه دعوت به عمل آورد. ایشان به تدریس فلسفه و تفسیر و اخلاق در مدرسه پرداخت. پس از ۴ سال به درخواست شهید قدوسی مبنی بر شورایی شدن اداره مدرسه، استاد به عضویت هیئت مدیرۀ آن مدرسه در می­آید. پذیرفتن بخش آموزش موسسه در راه حق نیز از فعالیت های مثبت و از خدمات شایان آیت الله مصباح بود.

 دیگر خدمات آیت الله مصباح یزدی تاسیس بنیاد فرهنگی باقرالعلوم(ع) بود که فارغ التحصیلان موسسه در راه حق را برای گذراندن دوره های تخصصی علوم انسانی به خود فرا می خواند. این مرکز در یازده رشته از جمله علوم قرانی، اقتصاد، تاریخ، کلام، روانشناسی، فلسفه و... محصل می پذیرفت. با توسعه موسسه در راه حق و بنیاد باقرالعلوم(ع) و نیز گسترش روز افزون طلاب، نیاز به فضای گسترده تر با امکاناتی بیشتر محسوس بود تا اینکه با تدبیر استاد و عنایت ویژۀ امام خمینی و آیت الله خامنه ای موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی بنا شد. این موسسه هم اکنون نزدیک به یک هزار نفراز طلاب فاضل را تحت پوشش خود قرار داده است و آن هارا با علوم روز آشنا میکند.

فعالیت های سیاسی:

الف) مبارزه با استبداد

آیت الله مصباح در دوره رژیم شاهنشاهی مبارزات گسترده ای را ضد آن رژیم و عوامل آن انجام داد. در ماجرای انجمن های ایالتی و ولایتی و نهضت روحانیت به رهبری امام راحل مشارکت فعالی داشت، ایشان در ماجرای دستگیری و حبس امام خمینی در زندان قیطریه نامۀ مفصلی خدمت امام ارسال داشت که در آن ضمن تایید و تشویق امام برای ادامه نهضت و گزارش اوضاع پس از دستگیری‌شان، آزادی امام از زندان را پیش بینی کرد. این نامه موجب خرسندی امام شد و ایشان از طریق آیت الله حسن صانعی از آیت الله مصباح تشکر کردند. از ابتکارات شهید بهشتی در پیش از انقلاب برقراری جلسات بحث درباره حکومت اسلامی بود. بدین منظور جلساتی را با حضور آیت الله مصباح و چند تن از علمای دیگر برقرار نمود. علامه مصباح دبیری این جلسات را بر عهده داشت. در اثنای کار برخی از علمای حاضر در این جلسات زندانی یا تبعید شدند و شهید بهشتی نیز به آلمان سفر کرد که سفر او پنج سال به طول انجامید. اما آیت الله مصباح برای ادامه جلسات از حضرات آیات مظاهری، محمدی گیلانی و یزدی دعوت به همکاری کرد با بازگشت شهید بهشتی محصول تلاش های چند ساله به تهران انتقال می یابد که مع الاسف، ساواک آن دفتر را تعطیل کرد و فیش های تحقیقاتی و دست نوشته ها را از بین برد. دیگر فعالیت های علامه مصباح در راه مبارزه با استبداد، همکاری با نشریه مخفی بعثت و سپس تاسیس نشریه انقلابی انتقام بود. نشریه انتقام با انگیزه مبارزه با استبداد و مبارزه با دستگاه طاغوت و گسترش اندیشه های امام خمینی و حمایت از روحانیت چاپ می شد. برخی دیگر از فعالیت های استاد بر ضد رژیم پهلوی به اختصار ذکر می شود:

- تنظیم شکوایه به زبان انگلیسی و ارسال آن به سازمان ملل و کمیسیون حقوق بشر

- ایراد سلسله سخنرانی های حکومت اسلامی در کتابخانه مسجد خیابان ایرانشهر تهران

- چاپ مخفیانه اعلامیه ها و سخنرانی های امام خمینی (ره)

- مشارکت در تدوین اساسنامه اولین تشکل سازمان یافته مبارزاتی روحانیت موسوم به تشکل یازده نفری

- مشارکت در تهیه ده‌ها نامه و اعلامیه در محکومیت رژیم شاه و حمایت از امام خمینی (ره)

ب) مبارزه با جریان های انحرافی

تاریخ زندگی استاد بیانگر حساسیت ایشان در برابر جریان های اعتراضی بود. هرگاه جریانی سعی در تحریف اسلام یا انقلاب اسلامی داشت، ایشان چون رزمنده ای دلاور به میدان آمدند و از مبانی اسلام و انقلاب دفاع کردند. ایشان پیش از انقلاب اسلامی خطر نفوذ مارکسیسم را گوشزد کردند و با نوشتن کتب و جزوات به نقد مبانی مارکسیسم پرداختند. همچنین با پرده برداری از سخنان برخی از روشن فکران، و نیز نقد تز اسلام منهای روحانیت، پرده از افکار شوم دشمنان اسلام و انقلاب بر می داشت. همچنین استاد مصباح همانند گذشته شهر به شهر راه مبارزه با اعتقادها و پاسخگویی به شبهات را در می نوردید. بی سبب نیست که مقام معظم رهبری درباره ایشان می فرماید: «اگر خدای متعال به نسل کنونی ما، این توفیق را ندهد که از شخصیتهایی مانند علامه طباطبایی و شهید مطهری استفاده کند، اما به لطف خدا این شخصیت عزیز و عظیم القدر، خلع آن عزیزان را در زمان ما پر کرده است.»

فعالیت ها و مسئولیت های پس از انقلاب اسلامی:

- عضویت در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم

- عضویت در مجلس خبرگان رهبری از دوره دوم تا پنجم

- عضو ستاد انقلاب فرهنگی

- ریاست شورای عالی مجمع جهانی اهل بیت از خرداد ۱۳۷۶ تا آبان ۱۳۹۱

- برخی از شاگردان ایشان تشکلی بنام جبهه پایداری تاسیس کردند و آیت الله مصباح را به عنوان عضو مهم آن تشکل معرفی کردند. آیت الله مصباح اساسنامۀ تشکل را تایید و به آن ها مشورت می داد اما عضویت رسمی آن را قبول نکرد.

- تولیت و ریاست موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)

ارتحال:

ایشان به دنبال یک دوره بیماری گوارشی شدید مدتی در بستر بیماری بودند و نهایتا پس از سالها تلاش و مبارزه و اقدامات ارزنده در تاریخ ۱۲ دی ماه سال ۱۳۹۹ هجری شمسی در سن ۸۶ سالگی دار فانی را وداع گفتند و در حرم حضرت معصومه(س) در کنار قبر استاد خویش آیت الله العظمی بهجت برای همیشه آرام گرفتند.

تهیه و تنظیم:محمد مهدی اسکندری